21 Mayıs 1864 Büyük Çerkes Sürgünü ve soykırımının üzerinden 158 yıl geçmesine rağmen acısı yüreklerde tazeliğini koruyor. Kadın-erkek, genç, yaşlı, çocuk demeden yüz binlerce Çerkes, Çarlık Rusya’nın baskısıyla sürgüne yollandı. Bugün, bu acı sürgün ve soykırımda ölenleri anmak adına denize karanfiller bırakılıyor, Nart ateşi yakılarak sürgün nöbetleri tutuluyor. İşte, tarihin tanık olduğu en büyük kitlesel nüfus hareketlerinden biri olan 21 Mayıs 1864 Büyük Çerkes Sürgünü ve soykırımı hakkında detaylar…
21 MAYIS 1864 BÜYÜK ÇERKES SÜRGÜNÜ VE SOYKIRIMI NEDİR?
21 Mayıs 1864 büyük Çerkes Sürgünü ve soykırımı 300 yıl süren Kafkas - Rus savaşlarının sona ermesi ve Kuzey Kafkas halklarının sürgüne zorlanmasının başlangıç tarihidir. Bu tarihten sonra Çerkes toplulukları dünyanın çeşitli ülkelerine dağılmışlardır. Sürgün süreci içerisinde birçok insan hayatını kaybetmiş, sürüldükleri topraklarda ise hastalık, açlık ve yoksulluk gibi problemlerle karşı karşıya kalmışlardır.
Sürgün yolunda çekilen çileler, yolda hayatını kaybeden ve hastalananların feci durumları Trabzon'daki Rus konsolosunun, tehcir işlerini idare etmekte olan General Katraçef'e yazdığı raporda şöyle anlatılır:
Türkiye'ye gitmek üzere Batum'a 70.000 Çerkes geldi. Bunlardan vasati olarak günde 7 kişi ölüyor. Trabzon'a çıkarılan 24.700 kişiden şimdiye kadar 19.000 kişi ölmüştür. Şimdi orada bulunan 63.900 kişiden her gün 180-250 kişi ölmektedir. Samsun civarındaki 110.000 kişi arasında her gün vasati 200 kişi can veriyor. Trabzon, Varna ve İstanbul'a götürülen 4650 kişiden de günde 40-60 kişinin öldüğünü haber aldım." İşte bu suretle peş peşe sürüp gelen felaketlerin ve musibetlerin darbeleri altında inleyen ve eriyen bu kahraman ve faziletkar milletin bedbaht bakiyesi de Dobruca, Bulgaristan, Sırbistan, Arnavutluk, Suriye, Irak gibi daima tehlikeye maruz bulunan ve daima emniyetsizliğin hükümran olduğu yerlere iskân edilmiştir.
Modern tarihin en büyük kitlesel nüfus hareketlerinden biri olan Çerkes sürgünü (Henze, 1986: 247) esnasında deniz gibi kan akıtıldı. Gemiye binmek için aç bîilaç kıyıda yağmur çamur içinde, ölüm iniltileriyle bekleşenler, yanaşan gemiye üşüşüp taşıma kapasitesinin çok üzerinde biniyorlardı. Gemiler de daha fazla para alabilmek için çok yolcu alıyor, bu yüzden fazla yol almadan batan gemilere sık rastlanıyordu. 1864 Mayıs ayında, Trabzon'daki Rus konsolosunun yazdığına göre 30 bin kişi açlık ve hastalıktan hayatını kaybetti. Gemilerde hastalık alameti gösteren olursa derhal denize atılırdı.
Çerkes Soykırımı 20 Mayıs 2011 tarihinde Gürcistan parlamentosunun oybirliğiyle aldığı bir kararla Gürcistan tarafından resmen tanındı. Böylece Çerkes soykırımı, bağımsız bir devlet tarafından resmen uluslararası gündeme taşınmış oldu.
Çerkes Sürgünü 21 Mayıs 1864 tarihinden sonra başladı. Olaylardan toplam Çerkes nüfusunun en az yüzde 75’i olacak şekilde 800.000-1.500.000 Çerkes etkilendi.
Rus milliyetçileri, her yıl 21 Mayıs’ta Rus İmparatorluğu’nun Kafkasya işgalinin sona erdiği “kutsal bir fetih günü” olarak gördükleri günü kutlamaya devam etmektedirler. Bunu kınayan Çerkesler, bu kadar kanlı ve soykırım ile sonuçlanan bir savaşın kutlanmasının insanlık suçu olduğunu savunarak, alternatif olarak 21 Mayıs’ı Çerkes Soykırımı’nın anıldığı bir yas günü olarak her yıl anmaktadırlar. Abhazya’da 21 Mayıs günü, soykırımı anmak amacıyla ulusal yas günü ilan edilmiştir. 21 Mayıs’ta tüm dünyadan Çerkesler sokaklara inerek Rus hükûmetini protesto eder.