Düşünmek; bir yargıya varmak ereğiyle bilgileri incelemek, karşılaştırmak ve aradaki bağlantılardan yararlanarak düşünce üretmek, zihinsel yetiler oluşturmak, anlamına gelir.
"Düşünmek insana özgüdür": İnsanı biricik kılan en temel şey, farkındalığın bilinçle olan bağını kurabilmesidir.
Düşünüş Biçimlerinin Türleri
Tarihsel seyir içinde insanın düşünüş biçimlerinin 4 kategoride toplandığı görülür. Her düşünüş biçiminin kendine özgü özellikleri ve zenginlikleri bulunmaktadır.
1. Analitik Düşünme:
Analitik düşünme, karmaşık problemleri bileşenlerine ayırarak inceleme ve bu bileşenler arasındaki ilişkileri anlama sürecidir. Analitik düşünmek, tümdengelim metodunu da içermektedir. Özellikle entelektüel zekâ, bu düşünüş biçimine daha yakındır ve üretkendir.
Özellikleri: Mantıklı, sistematik ve detay odaklıdır. Problemleri adım adım çözmeyi ve kesin sonuçlar elde etmeyi amaçlar. Bilimsel araştırma ve bilimsel yöntemlerin ağırlıkta kullanıldığı çalışmalarda Analitik Düşünüş bariz olarak görülebilir.
Kullanım Alanları: Bilimsel araştırmalar, mühendislik, matematik ve mantık gerektiren alanlarda sıkça kullanılır. Ayrıca toplumsal meselelerde de analitik yönteme başvurulabilir.
2. Yaratıcı Düşünme:
Yaratıcı düşünme, yeni ve orijinal fikirler üretme yeteneğidir. İnsanın, alışılagelen yöntem ve öğretilerden farklı olarak kendi iç dünyasındaki yolculukları ona yaratıcı düşünme konusunda olanak sağlayabilir. Orijinal fikirler çoğu zaman “ezber bozucu” bir işlev de görür. Meselelere bakış açısını değiştirmede etkilidir. Kalıplar çoğu zaman toplumlar için sorunlar üretir ve bireylerin kendilerini geliştirmeleri önünde set oluşturur. Yaratıcı düşünce; “kalıp kırıcı” olarak, düşünmek için yeni fırsat pencereleri sunar.
Özellikleri: Esneklik, hayal gücü ve yenilikçiliği içerir. Kalıpların dışına çıkmayı ve alışılmamış çözümler bulmayı hedefler. Buluşlar, yeni düşünceler, bağımsız fikirler daha çok mecrada üretilir ve serpilir.
Kullanım Alanları: Sanat, tasarım, reklamcılık ve yenilik gerektiren herhangi bir alanda önemli bir rol oynar.
3.Eleştirel Düşünme:
Eleştirel düşünme, bilgileri değerlendirme, analiz etme ve mantıksal sonuçlar çıkarma sürecidir. Eleştirel düşünce seyiri, diğer türlere göre daha kapsayıcı ve derinlikli araştırmalar, birikimler gerektirir. Aydılar, sıklıkla bu düşünüş biçimine başvururlar.
Özellikleri: Tarafsızlık, objektiflik ve derinlemesine analiz yeteneği öne çıkar. Kanıtları ve argümanları dikkatlice değerlendirir. Daha iyisini ve daha doğrusunu arama çabasını destekler ve tetikler.
Kullanım Alanları: Akademik çalışmalar, hukuki analizler, politika ve medya eleştirisi gibi alanlarda kullanılır. Eleştirel düşünce ön açıcıdır, bir “kötüleme” metodu değildir elbette. Eleştirel düşünceden çok hoşlandığımız söylenemez. Buna rağmen, eleştiri dilinin incelikle ele alınması ve üslubun kırıcı olmaması gibi özellikleri barındırmalıdır.
4.Pratik Düşünme:
Pratik düşünme, günlük sorunları çözmek ve etkin bir şekilde karar vermek için kullanılan düşünme biçimidir. “Pratik zekâ” olarak da algılanır. Çabukluk, pratiklik gibi özellikler öne çıkar. Gündelik yaşamda insana önemli olanaklar sunar, işlerin sarkmasını engeller.
Özellikleri: İşlevsellik, etkinlik ve zaman yönetimidir. Sorunları hızlı ve etkili bir şekilde çözmeye odaklanır. Bu odaklanma, insanın daha steril düşünmesi ile mümkündür. Sade, basit ve etkileyici bir yöntem olarak bilinir. Liderlik özelliklerinden biri olarak da görülebilir.
Kullanım Alanları: İş hayatı, yönetim, kişisel yaşam ve acil durumlar gibi pratik çözümler gerektiren alanlarda kullanılır.
Bilişsel Süreçler ve Düşünüş Biçimleri
Bilişsel süreçler, bilgi edinme, anlama, hatırlama ve problem çözme gibi zihinsel faaliyetleri içerir. Düşünüş biçimleri, bu süreçlerin farklı şekillerde kullanılmasına dayanır. Örneğin, analitik düşünme daha fazla mantıksal akıl yürütme ve bilgi işlemeyi gerektirirken, yaratıcı düşünme daha çok hayal gücüne ve sezgisel bağlantılara dayanır. İç içe geçen süreç ve biçimler, insanın kendi yeterliklerini kullanmasına fırsat verir.
Düşünüş Biçimlerinin Hayata Etkisi
Düşünüş biçimleri, bireylerin yaşamlarında ve kariyerlerinde önemli bir rol oynar. Örneğin, yaratıcı düşünen bir kişi, yenilikçi projeler geliştirebilir ve farklı bakış açıları sunabilir. Analitik düşünen biri ise, karmaşık problemlere net ve etkili çözümler bulabilir. Eleştirel düşünme yeteneğine sahip bireyler, bilgi kirliliği ve yanıltıcı argümanlar karşısında daha dirençli olabilir.
Bazı sorunlar karşısında birden çok düşünüş biçimi ve yönteme başvurulabilir. Dolayısıyla takım çalışmaları, ekip kurgusu insana daha çok yarayabilir.
Sonuç olarak; düşünüş biçimleri, insan zihninin çeşitliliğini ve potansiyelini gösteren önemli unsurlardır. Farklı düşünüş biçimlerinin tanınması ve geliştirilmesi, bireylerin hem kişisel hem de profesyonel yaşamlarında daha başarılı ve tatmin edici olmalarına katkıda bulunabilir. Bu nedenle, eğitim sistemleri ve kişisel gelişim programları, bireylerin çeşitli düşünüş biçimlerini tanımalarını ve bu yeteneklerini geliştirmelerini teşvik etmelidir. “Kendi farkındalığını” geliştirmek, hayatta özne olarak konumlanmak, bakış açısını genişletmek ve farklı deneyimler edinmek bu yelpazedeki çalışmalardan haberdar olmayı gerektirir.
Unutmadan, düşünüş biçimlerinin kültürel kodlarımızla da bir bağlantısı bulunmaktadır. Çabaladıkça, bilinç düzeyi gelişir, üretken bir kimlikle hareket etmek kolaylaşır.
Ferman SALMIŞ