Haber Türkiye'de ve pek çok basın-yayın organında "sevindirici" olarak karşılanırken, UNESCO'nun neden Diyarbakır'ı bu listeye dahil etmek istediği, listeye dahil olsaydı Diyarbakır ve tarihi dokusu için ne avantajları olurdu ve şimdi listeye alınmadıktan sonra hangi tehlikelerle yüz yüze kalmaya devam edeceğine değinilmedi.
Ne olmuştu?
UNESCO, Dünya Kültür Mirası Listesi’nde yer alan Diyarbakır surları ve Hevsel Bahçeleri’nin “Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesi”ne alınmasını talep etmiş, son kararın 9 Eylül’de Suudi Arabistan’ın başkenti Riyad’da verileceği açıklanmıştı.
UNESCO’nun 28 Ağustos’ta Fransa’nın başkenti Paris’te görüştüğü taslak raporda, tampon bölgesinin ve ortamının önemli bir değişikliğe uğradığını belirtmiş, Bakanlığın uyguladığı projelerden kaynaklandığı belirtilen raporda, Amida Höyüğü’nde yapılan arkeolojik araştırmalara yer verilmiş ve aşağıdaki tespitler yapılmıştı:
- Roma amfi tiyatrosunun yeri araştırma yapılmadan yıkılmış.
- Kaledeki ‘yasadışı’ bir mahalle ve diğer yasal altyapı, daha önce bu civarda olduğu bildirilen Roma amfi tiyatrosunun yerinin değiştirilmesi gibi herhangi bir etki değerlendirme çalışması veya araştırması yapılmadan, halka açık bir park oluşturmak için yıkıldı.
- Hz. Süleyman Camisi’nin (İçkale) peyzaj alanı geliştirilmesi için arkeolojik araştırma yapılmadan girişimde bulunuldu.
- Kayıttan bu yana, On Gözlü Köprü çevresinde bazılarının yasadışı olduğu bildirilen çok sayıda inşaat, çevre düzenlemesi ve altyapı projesi de dahil olmak üzere diğer projeler mülkün üstün evrensel değerini önemli ölçüde aşındırdı ve bu da mülkün ‘üstün evrensel değerinin’ kaybına neden oldu.
- Anzele kaynağında yapılması planlanan değişiklikler, mülkün üstün evrensel değerini olumsuz etkileyebilir.
- Hevsel Bahçeleri ve şehir arasındaki bağ kopmuşRaporda, “Hevsel Bahçeleri’ndeki arazi parsellerinin birleştirilmesi ve surlar içindeki tarihi kentin yeniden yapılandırılmasının, bunun sonucunda ortaya çıkan sosyal etkiyle, Bahçeler ile bir zamanlar besledikleri şehir arasındaki bağın ciddi şekilde kopmasına yol açtığı belirtilmiş, yetiştirilen mahsul türlerinde değişikliği kolaylaştıracak şekilde tarla desenlerinin devam eden yeniden yapılandırılması gibi diğer planlı değişikliklerin bu temel saldırıyı daha da tehdit edeceği konusunda uyarılar yapılmıştı.
Raporda, 2012 Koruma Planı’na geri dönülmesi talep edilmiş, mülkün üstün evrensel değerini etkileyebilecek tüm projelerin durdurulması istenmişti.
Böylece, surların ve Hevsel Bahçeleri’nin Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesi’ne kaydedilmesine karar verilmesi talep edilmişti.
Türkiye'nin "Dünya Miras Merkezi ve Danışma Organları’na danışarak, varlığın Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesi’nden çıkarılması için istenilen koruma durumu için bir teklif geliştirmesi, mülke ve tampon bölgeye yönelik müdahaleleri tersine çevirmek ve dünya tarafından değerlendirilmek üzere kayıttan bu yana uygulanan geliştirme projelerinden kaynaklanan olumsuz etkilerin azaltılmasına yardımcı olması için, 2022 misyonu tarafından bildirilen bir dizi düzeltici önlemleri alması” istenmişti.
Surlar ve Hevsel Bahçeleri’nin kaderi, 9 Eylül’de Suudi Arabistan’ın başkenti Riyad’da görüşüldü. Riyad’da yapılan Kültürel Miras Merkezi toplantısında, tarihi suların “Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesi”ne alınıp alınmayacağı kararlaştırıldı.
Eski Diyarbakır Müze Müdürü Nevin Soyukaya, konuyla ilgili sosyal medya hesabından paylaşımda bulunmuş ve “Üzgünüm! Bunca yıkım, bunca tahribattan sonra olacağı buydu. Planlı ve sistematik bir şekilde yok edildi Suriçi. UNESCO, dünya mirası Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzaj Alanı’nı, Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesi’ne almaya karar verdi.” diye üzüntüsünü ifade etmişti.
*
Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesi nedir?
Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesi, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) tarafından, doğal veya kültürel özelliklerinin ciddi bir şekilde tehdit altında olduğu belirlenen ve koruma altına alınması için acil önlemler alınması gereken alanları kapsamaktadır.
Bu liste, 1972 yılında kabul edilen Dünya Mirası Sözleşmesi'nin bir parçasıdır. Sözleşmeye göre, sözleşmeye taraf ülkeler, kendi topraklarında yer alan dünya mirasının korunması için gerekli önlemleri almak zorundadır. Tehdit altındaki bir alanın bu listeye dahil edilmesi, ilgili ülkeyi bu alandaki koruma çalışmalarını hızlandırmaya teşvik etmek ve uluslararası kamuoyunun dikkatini buraya çekmek için bir araçtır.
Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesi'ne dahil edilen alanlar, doğal veya kültürel mirasa sahip olabilir. Doğal miraslar arasında, doğal güzellikleriyle öne çıkan alanlar, biyolojik çeşitlilik açısından zengin alanlar veya önemli jeolojik oluşumlar sayılabilir. Kültürel miraslar ise, tarihi öneme sahip yapılar, şehirler, yerleşim yerleri, dini yapılar veya diğer kültürel eserler olabilir.
Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesi'ne dahil edilen alanlar, aşağıdaki tehditlerden herhangi birine maruz kalmış olabilir:
-Savaş ve çatışmalar
-Doğal afetler
-İklim değişikliği
-Aşırı turizm
-Kentleşme ve endüstrileşme
-Altyapı geliştirme
-Yerel halkın kültürel kimliklerini kaybetmesi
UNESCO, tehlike altındaki alanları belirlemek için her dört yılda bir toplanan Dünya Mirası Komitesi tarafından görevlendirilen bir uzmanlar grubuna danışır. Uzmanlar, ülkelerin gönderdiği raporları ve diğer bilgileri değerlendirerek, bir alanın Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesi'ne dahil edilip edilmeyeceğine karar verir.
Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesi'ne dahil edilen alanlar, UNESCO'nun koruma ve restorasyon projelerine dahil edilebilir. Bu projeler, ülkelerin kendi kaynaklarını kullanarak gerçekleştiremedikleri koruma çalışmalarının finansmanını sağlamak için tasarlanmıştır.
2023 yılı itibarıyla, Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesi'nde 52 alan bulunmaktadır. Bu alanlar, 25 ülkede yer almaktadır.
*
Diyarbakır surları ve Hevsel Bahçeleri Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesi'ne alınmadı!
Diyarbakır UNESCO toplantısında Türkiye'nin talebi ve Umman, Mısır, Katar, Nijerya, Rusya Federasyonu, Güney Afrika, Japonya, Hindistan, Meksika, Saint Vincent ve Grenadinler, Arjantin, Mali, Zambiya, Tayland, Suudi Arabistan ve Etiyopya'nın desteğiyle listeye alınmadı.
UNESCO'nun Suudi Arabistan'ın başkenti Riyad'da yaptığı toplantıda, Diyarbakır surları ve Hevsel Bahçeleri'nin "Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesi"ne alınma önerisi ret edildi.
UNESCO Türkiye Millî Komisyonu'nun yaptığı açıklamada, söz konusu önerinin 13 ülkenin karşı oyu doğrultusunda kabul edilmediği belirtildi.
Açıklamada, "UNESCO Dünya Mirası Komitesi Genişletilmiş 45. Oturumu'nda görüşülen 'Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzajı' miras alanımızın 'Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesi'ne kaydedilmesi yönündeki öneri, Umman, Mısır, Katar, Nijerya, Rusya Federasyonu, Güney Afrika, Japonya, Hindistan, Meksika, Saint Vincent ve Grenadinler, Arjantin, Mali, Zambiya, Tayland, Suudi Arabistan ve Etiyopya'nın karşı oyları doğrultusunda kabul edilmemiştir" denildi.
Diyarbakır 2016 sonrasında yapılan çalışmalar nedeniyle UNESCO'nun taslak raporuna alınmıştı. Raporda, surlar ve bahçelerin "Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesi"ne alınması istenmişti.
UNESCO, surlar ve bahçelerin "Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesi"ne alınması durumunda, Türkiye'ye söz konusu alanlarda gerekli koruma önlemlerini almasını ve gerekli düzenlemeleri yapmasını tavsiye edecekti.