RUSYA-UKRAYNA SAVAŞI NEDEN BAŞLADI?
1991 yılında Sovyet Birliği ardından Rusya, Ukrayna ve Belarus Bağımsız Devletler Topluluğu’nu kurdu. Rusya’nın bu birlik ile amacı hem nufüzunu devam ettirmek hem de ucuz doğal gaz arzı yoluyla ülkeleri yeniden kendisine bağlayabilmekti. Fakat Belarus, Moskova ile yakın bir ittifak kurarken, Ukrayna yönünü giderek Batı’ya doğru çevirdi.
Rusya tarafından hoş karşılanmadı ancak iki ülke arasındaki krizin dönüm noktası Mart 2014’te Kırım’ın ilhakı oldu.
İki ülke arasında “soğuk” ilişki 2014 yılında kritik eşiğe geldi. Ukrayna’da yaşanan otorite boşluğundan yararlanan Rusya Mart 2014’te Kırım’ı ilhak etti. Ukrayna’nın doğusundaki, Rusya sınırındaki Donetsk’te de Rusya’dan destek alan Rus yanlısı ayrılıkçılarla Ukrayna ordusu arasında da çatışmalar yaşandı. Konumu Avrupa ile Rusya arasında olan Ukrayna’da yaşayan vatandaşlar da Rus ve Batı yanlıları olarak kutuplara bölündü.
RUSYA, UKRAYNA'NIN AYRILMASINA NEDEN İZİN VERDİ?
Aralık 1991'de bir araya gelen Rusya, Ukrayna ve Belarus liderleri, Sovyetler Birliği'ni feshederek Bağımsız Devletler Topluluğu'nu (BDT) kurdu. Moskova, böylece eski Sovyet ülkeleri üzerindeki nüfuzunu devam ettirmeyi amaçlıyordu. Kremlin yönetimi ayrıca eski kardeş cumhuriyetleri, ucuz doğal gaz arzı yoluyla kendisine bağlayabileceğine inanıyordu. Ancak evdeki hesap çarşıya pek uymadı. Belarus, Moskova ile yakın bir ittifak kurarken, Ukrayna yönünü giderek Batı'ya doğru çevirdi.
Bu durum Kremlin'i rahatsız ettiyse de 1990'larda konu, henüz kriz boyutuna dönüşmedi. Moskova, Ukrayna konusunda rahat görünüyordu, zira Batılı ülkeler Kiev'i bünyelerine entegre etmek istemiyordu. Bu gelişme, ekonomik olarak sıkıntılı bir dönem yaşayan ve bir yandan da Çeçenistan Savaşı nedeniyle başı hayli ağrıyan Rusya'nın işine geliyordu. Moskova yönetimi, 1997'de imzalanan ve "Büyük Antlaşma" olarak bilinen mutabakatla birlikte, çoğunlukla etnik Rusların yaşadığı Kırım Yarımadası da dahil olmak üzere, Ukrayna'nın sınırlarını tanıdı.
Ukrayna'da 2004 devlet başkanlığı seçimlerinde Moskova yönetimi, Viktor Yanukoviç'i destekledi. Batı yanlısı siyasetçi Viktor Yuşçenko karşısında seçimi Moskova güdümlü adayın kazandığı açıklandı. Akabinde başlayan ve tarihe "Turuncu Devrim" olarak geçen halk ayaklanması sonunda muhalif politikacı Yuşçenko, Devlet Başkanlığı koltuğuna oturdu. Onun görev süresi boyunca Rusya, 2006 ve 2009 yıllarında Ukrayna'nın doğalgaz musluğunu iki kez kapattı.
RUSYA, UKRAYNA'NIN NATO'YA ÜYE OLMASINA NEDEN KARŞI ÇIKIYOR?
2008 yılında dönemin ABD Başkanı George Bush, NATO'ya üye olma hedefiyle Ukrayna ve Gürcistan'ı resmî bir hazırlık programına dahil etmeye çalıştı. Putin derhal itiraz etti. Moskova, Ukrayna'nın bağımsızlığını tam olarak kabul etmediğini açıkça belirtti. Almanya ve Fransa, Bush'un planlarını engelledi. Bükreş'teki NATO zirvesinde Ukrayna ve Gürcistan'a üyelik sözü verildi, ancak somut bir tarih belirlenmedi
NATO ile işler hızlı yürümediği için Ukrayna, Batılı ülkelerle ilişkilerini bir AB Ortaklık Anlaşması imzalayarak geliştirmeyi düşündü. Anlaşmanın imzalanmasına bir kaç ay kala Moskova yönetimi, 2013 yazında Kiev'e büyük bir ekonomik baskı uyguladı ve Ukrayna'nın ithalat yapmasını engelledi. 2010 seçimlerini kazanarak iktidarı elinde bulunduran dönemin Ukrayna Devlet Başkanı Viktor Yanukoviç, imza aşamasında olan AB ile ortaklık anlaşmasını askıya aldı. Bu, muhalefetin büyük protestosuna neden oldu ve sonunda Yanukoviç, Şubat 2014'te Moskova'ya kaçmak zorunda kaldı.
2019 sonbaharında küçük bir umut ışığı doğdu. Her iki tarafa ait birliklerden bazıları, ara hattaki mevzilerden çekildi. Ancak Aralık 2019'da Paris'te yapılan Normandiya zirvesinden bu yana taraflar arasında başka bir buluşma gerçekleşmedi. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Minsk mutabakatını uygulamadığı gerekçesiyle Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy ile şimdilik yüz yüze görüşmek istemiyor. Putin ayrıca ABD'den, Ukrayna'nın hiçbir zaman NATO'ya katılmamasını ve askerî yardım almamasını açıkça talep ediyor. NATO, bu talebi geri çevirdi.
UKRAYNA TARİHİ
Ukrayna, 24 Ağustos 1991 tarihinde Sovyetler Birliği’nden ayrıldı. Leonid Kravçuk, ülkenin ilk devlet başkanı oldu. 1996 yılında Leonid Kuçma başkanlık koltuğuna oturdu.
2001 yılında muhalif gazeteci Georgi Gongadze’nin öldürülmesiyle başlayan siyasi kriz, Sosyalist Parti’nin, Devlet Başkanı Kuçma’nın çok sayıda suça ortak olduğunu kanıtladığı öne sürülen ses kayıtlarını ortaya çıkarmasıyla derinleşti. “Kuçma’sız Ukrayna” sloganıyla ülke genelinde patlak veren kitlesel protesto gösterileri yer yer güvenlik güçleri ile çatışmalara dönüştü.
2002 seçimlerinde, Ukrayna Komünist Partisi ilk defa yüzde 20 oy ile birinciliği kaptırdı. Viktor Yuşçenko’nun liderliğindeki “Bizim Ukrayna (Naşa Ukrayna)” Bloğu seçimden zaferle çıktı.
“Turuncu Devrim”
2004 Devlet Başkanlığı seçimleri Ukrayna tarihinde önemli bir kırılma noktası oldu. Dönemin Başbakanı Viktor Yanukoviç’in karşısına, muhalif güçleri etrafında toplayan ve Batı’nın desteğini arkasına aldığı yorumları yapılan, “Naşa Ukrayna” Bloğu lideri Viktor Yuşçenko aday olarak çıktı.
Seçimin ikinci turunda, Rusya yanlısı Yanukoviç yüzde 49,4, Yuşçenko yüzde 46,6 oy alınca olanlar oldu.
Uluslararası gözlemcilerin seçimlerde ciddi ihlal ve hileler olduğunu öne sürmesiyle Yuşçenko, taraftarlarına sokağa çıkmaları çağrısı yaptı. Bunun üzerinde, Kiev’deki Bağımsızlık Meydanı başta olmak üzere ülkede kitlesel gösteriler patlak verdi. Yuşçenko’nun seçim kampanyasında turuncu rengi kullanmasından dolayı bu olaylar “turuncu devrim” olarak adlandırıldı.
Gösterilerin büyümesi üzerine seçim sonuçları geçersiz ilan edildi ve oylamanın tekrarına karar verildi. Yeniden yapılan seçimlerde Batı destekli Yuşçenko yüzde 51,9 oy alırken, Rusya yanlısı Yanukoviç’in oyları yüzde 44,2’de kaldı. Böylece Yuşçenko ülkenin yeni devlet başkanı oldu.
2010 yılında yapılan devlet başkanlığı seçimlerinde ise Yuşçenko’nun oyları yüzde 5’e kadar düşerken, bir önceki seçimleri kaybeden Yanukoviç, bu sefer en yakın rakibi “turuncu prenses” Yuliya Timoşenko’yu mağlup ederek devlet başkanlığı koltuğuna oturdu.
“Euro Maydan”
Rusya yanlısı Viktor Yanukoviç iktidarının Kasım 2013’te Ukrayna-Avrupa Birliği Ortaklık Anlaşması’nı imzalamayı reddetmesi üzerine Kiev’de başlayan olaylar, Ukrayna’yı tarihinin en büyük kaosuna sürüklerken, Rusya ve Batı arasında “Soğuk Savaş” yıllarını aratmayan gerginliklerin de başlangıcı oldu.
RUSYA TARİHİ
1991 yılındaki reform karşıtı darbe girişiminin bastırılmasında önemli rol üstlenen Boris Yeltsin, Sovyet dönemi sonrası Rusya Federasyonu’nun ilk Devlet Başkanı olmuştur. Yeltsin, 1999 yılının son günlerinde Devlet Başkanlığı’ndan istifa ettiğini ve yetkilerini Başbakan Vladimir Putin’e devrettiğini açıklamıştır. 2000 ve 2004 yıllarında Devlet Başkanlığı seçimlerini kazanan Putin, anayasa gereği 2008 yılında aday olmamış, 2008-2012 yılları arasında Devlet Başkanlığı’nı Dmitri Medvedev, Başbakanlığı ise Putin yürütmüştür. 2012 yılında yapılan Devlet Başkanlığı seçimlerini kazanan Putin yeniden Kremlin’e dönmüştür. 18 Mart 2018’de gerçekleştirilen Devlet Başkanlığı seçimleri sonucunda Vladimir Putin % 76,69 oy oranıyla Devlet Başkanlığı'na dördüncü kez yeniden seçilmiş olup, Devlet Başkanı’nın Mayıs 2024’e kadar görevinde kalması öngörülmektedir.
VLADIMIR PUTIN KİMDİR?
Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Vladimir Vladimiroviç Putin, 7 Ekim 1952 tarihinde Sovyetler Birliği'nin Leningrad (bugünkü adıyla Sankt Peterburg) şehrinde dünyaya geldi. Eğitim hayatını Leningrad Devlet Üniversitesi Hukuk Bölümünde tamamlayarak 1975'te yüksek lisansını da ekonomi alanında yaptı.
Bir süre Doğu Almanya'da Sovyet İstihbarat Servisi KGB dahilinde görev yapan Vladimir Putin, 1990 yılında Leningard Şehir Konseyi'nde danışmanlık yaptı ve 1991-1992 yılları arasında Belediye başkan yardımcılığı ve Belediye Konseyi Dış İlişkiler Komitesi başkanlığı yaptı.
1996'da Kremlin Sarayı Mülkiyet İdaresi Başkan Yardımcılığı'na atanan Putin, 1 yıl boyunca bu görevde bulundu ve ardından Devlet Başkanlığı İdaresi Başkanlığı ve Devlet Başkanlığı Denetim İdaresi Bakşanı olarak görev aldı.
16 Ağustos 1999'da Rusya Başbakanı olarak göreve geldi ve 31 Aralık 1999'da Devlet Başkanı Boris Yeltsin'in istifa etmesiyle geçici olarak seçimlere kadar Devlet Başkanı oldu.
Seçimlerde ise %50'nin üzerinde oy alan Putin, ilk turda devlet başkanı seçildi. 7 Mayıs 2008'de görev süresi dolarak başkanlık koltuğunu Dmitri Medvedev'e bırakarak yeniden Rusya Başbakanı oldu.
4 Mart 2012'de yapılan Devlet Başkanlığı seçimlerinde aldığı %63.6 oyla 3'üncü kez Rusya Federasyonu Devlet Başkanı olmuştur.
Putin 1999-2000 yılları arasında başbakanlık, 2000-2008 yılları arasında Başkanlık, 2008-2012 yılları arasında tekrar başbakanlık görevini üstlenmiştir. Başbakanlığı döneminde İktidar partisi Birleşik Rusya'nın genel başkanlığı görevini üstlenmiştir.
Günümüzde de halen Rusya Devlet Başkanı olarak görev yapmaktadır.
VOLODİMİR ZELENSKİ KİMDİR?
Volodimir Oleksandroviç Zelenski, 25 Ocak 1978'de Kriviy Rig, Ukrayna SSC, Sovyetler Birliği'nde dünyaya geldi. Yahudi bir ailede doğan Zelenski'nin babası Oleksandr Zelenski, Kriviy Rig Ekonomi Enstitüsü'nde profesör, annesi Rimma Zelenska ise mühendistir.
Liseye başlamadan önce babasının işi nedeniyle dört yıl Moğolistan'ın Erdenet şehrinde yaşayan Zelenski, Kiev Ulusal Ekonomi Üniversitesi'nin Kriviy Rig kampüsünde hukuk bölümünde eğitim almıştır. Hukuk mezunu olan Zelenski profesyonel olarak hukuk mesleğini hiç yapmadı.
Bugün 44 yaşında olan ve senarist, oyuncu ve yönetmen olarak tanınan Zelenski'nin siyasi kariyeri 2015 yılında rol aldığı Halkın Hizmetkârı adlı televizyon dizisinden sonra başladı.
Zelenski, 2015'te Halkın Hizmetkârı adlı televizyon dizisinde Ukrayna cumhurbaşkanını canlandırdı. Dizide canlandırdığı karakter, bir viral videoda yolsuzluk karşıtı açıklamalar yaptıktan sonra cumhurbaşkanlığı seçimini kazanan otuzlu yaşlarında bir lise tarih öğretmeniydi.
Halkın Hizmetkârı partisi Mart 2018'de aynı adlı dizinin yapımcı şirketi Kvartal 95 çalışanları tarafından kuruldu.
Zelenski, 31 Aralık 2018'de 2019 Ukrayna cumhurbaşkanlığı seçiminde aday olduğunu açıkladı. Adaylık açıklamasından altı ay öncesinde yapılan anketlerde bile Zelenski'nin adı ilk sıralarda geçiyordu. Kampanya dönemi boyunca Kvartal 95 ile gösterilere devam etti. Seçilmesi durumunda bir dönem başkanlık yapacağını açıkladı.
Aday olduğu 2019 Ukrayna cumhurbaşkanlığı seçiminde ikinci tura kaldı ve kazandı.